Argos: overheid gebruikt SyRi-achtige constructies om burgers te profileren – IT Pro – Nieuws

Nederlandse gemeenten en andere overheidsinstanties voorspellen nog steeds fraude op adressen in sociaal-economisch zwakkere wijken, ondanks het verbod op frauderisico-algoritmen als het omstreden SyRi. Dat schrijft journalistiek platform Argos in een onderzoek.

Argos deed samen met productiebureau Lighthouse Reports onderzoek naar de projecten van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams. Dat is een samenwerkingsverband van gemeenten en overheidsorganisaties, zoals Belastingdienst, UWV, Sociale Verzekeringsbank, IND, Openbaar Ministerie, politie en vreemdelingenpolitie. Die delen en analyseren via het LSI ‘risicosignalen’ en andere informatie over adressen in vooraf aangewezen postcodegebieden. Met een beroep op de Wet open overheid hebben Argos en Lighthouse Reports documenten over de LSI opgevraagd.

Een van de risicofactoren die gemeenten volgens de platforms in de documenten hebben ontdekt, is de classificatie ‘alleenstaande vrouw die bijstand ontvangt en tijdens de periode van bijstand moeder is geworden’. De reden daarachter is volgens de LSI dat ‘de vader van het kind vaak toch nog op een of andere manier in beeld is’. Ook zijn meldingen over bijstandsgerechtigden die bijvoorbeeld in hun achtertuin of garagebox werken ‘een mogelijk signaal van fraude’. Hiervoor worden databases met gemeentelijke meldingen over bijvoorbeeld geluidsoverlast vergeleken met gegevens over uitkeringsgerechtigden.

De indicatoren verschillen per project, maar in een gemeente worden al gauw enkele tientallen verschillende risico-indicatoren gebruikt, schrijven Argos en Lighthouse op basis van de opgevraagde documenten. Uit die documenten blijkt ook dat gemeenteambtenaren twijfels hadden over de ethische kant van de projecten. Zo waarschuwde een functionaris gegevensbescherming van de gemeente Zaanstad voor stigmatisering. “Is het noodzakelijk om een concrete wijk aan te pakken? En waarom deze wijk? Welke gegevens heb je echt nodig? Ben je transparant naar de inwoners toe?”

Reacties organisaties

De actiegroep Platform Burgerrechten ziet overeenkomsten met het SyRi-algoritme. Dat Systeem Risico Indicatie is een controversieel algoritme waarvan het gebruik in 2020 door de rechter is verboden. “Ook hier worden gewoon heel veel gegevens verzameld”, zegt Tijmen Wisman van het platform tegen Argos. Hij hekelt vooral het feit dat burgers niet weten welke gegevens over hen worden verzameld. De organisatie heeft samen met FNV, Privacy First en Stichting KDVP een rechtszaak aangespannen tegen de Nederlandse overheid naar aanleiding van het onderzoek.

In een reactie aan Argos zegt de Vereniging Nederlandse Gemeenten dat ‘de verwerking van gegevens in LSI-verband een forse inbreuk kan zijn op het grondrecht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer’. Toch stelt het dat ‘fraudebestrijding een belangrijk en legitiem doel is dat niet mogelijk is zonder enige vorm van gegevensverwerking’. Ook zegt de VNG dat de vergelijking met SyRI niet opgaat. “Het fundamentele verschil is dat er geen sprake is van gebruik van buitenproportionele hoeveelheden data en van geautomatiseerde data-analyse in LSI-verband.”

Minister Carola Schouten van Armoedebestrijding heeft laten weten dat er een externe evaluatie van de LSI is begonnen. “Wij willen uitgaan van vertrouwen in mensen. Vanzelfsprekend moeten we ook controleren of er terecht een beroep wordt gedaan op uitkeringen en moet fraude aangepakt worden. Bij die controles moeten we altijd oog houden voor de menselijke maat en scherp zijn op hoe we dat doen. Om die reden vind ik het ook belangrijk dat we met een kritische en open blik kijken naar huidige praktijk.”